Het kost gemeentes en waterschap zienderogen meer moeite water schoon te houden Besluit over Water en rioleringsplan slechts een hamerstuk in Winterswijk: Oost Gelre volgt

WINTERSWIJK/OOST GELRE - In de jaren zeventig, tachtig en negentig zijn enorme stappen gezet in de waterkwaliteit door onder meer de aanleg van ons riool. ’We dachten dat we er daarmee waren’. Sluipenderwijs zijn andere processen bijgekomen. Het watersysteem is langzaam maar zeker verontreinigd met mest- en chemische stoffen als microplastics, drugs- geneesmiddelenresten en PFAS. En daar zijn de laatste jaren ook pieken van watertekorten en wateroverlast bijgekomen. Nu zitten we in de problemen. De waterkwaliteit is er slecht aan toe, zeggen de vaktechnische mensen bij het Waterschap Rijn & IJssel in Doetinchem.

De gemeenteraad van Winterswijk besloot onlangs over het Water- en rioleringsplan (Wrp) en in Oost Gelre behandelt de politiek het Wrp in de raadsvergadering van januari 2024. Eens in de vier jaar dient de politiek het Wrp opnieuw tegen het licht te houden. Valt er nog iets te verbeteren of iets aan toe te voegen? Moeten de rioollasten omhoog voor het onderhoud en verbeteringen aan het riool? In Winterswijk was het een hamerstuk en verwijst alles en iedereen naar het programma dat de gemeente heeft tegen de gevolgen van klimaatverandering en de omgevingsvisie die per 1 januari 2024 in moet gaan. In Oost Gelre zal het er hoogstwaarschijnlijk bij de besluitvorming in januari hetzelfde aan toegaan, terwijl de twee Achterhoekse gemeentes bovenaan hun beleidsdocumenten voor de Wrp’s schrijven: ‘Te veel, te weinig en te vies’.

Het zijn de grote uitdagingen waar gemeentes overal in Nederland voor staan in hun Wrp’s. Want voor het in stand houden en het optimaliseren van de voorziening riool en het watersysteem gaat het toch vooral over de volksgezondheid, het schoonhouden van de bodem, voorkomen van overstromingen en het gebrek aan veilig drinkwater, en de zorgen omtrent het grondwater. Gemeentes hebben daartoe een wettelijke zorgplicht, maar hebben de vrijheid te mogen kiezen wat zij het meest doelmatig en het meest kostenefficiënt vinden. En daar schort het nu precies aan. Het wordt steeds uitdagender het water schoon te krijgen en te houden. Naast poep, plas en papier, zijn het medicijnresten (ook drugsgebruik), wasmiddelen en microverontreiniging die het water vies maken. Bedrijven hebben steeds meer water (uit grondwater of schoon rivierwater)nodig voor de productie. Daarnaast kampen waterschappen zodra het hoost, met enorme hoeveelheden ‘verdund’ water om ‘te verwerken’ tot weer een bruikbare grondstof ook zoals zij en de twee gemeentes het noemen: ‘het blauwe goud’.

Wie is verantwoordelijk?

“Er komt van alles naar de zuivering toe en waar we ons op voorbereiden. En uiteindelijk is er altijd wel iemand die het water schoonmaakt”, reageert Vanya Ginsel van het waterschap Rijn & IJssel, maar er zijn vanuit gemeenten maatregelen nodig voor hoe de samenleving met water omgaat en gebruikt. In hoeverre is onze omgang met water nog houdbaar? En kan de nieuwe omgevingswet soelaas bieden over wie verantwoordelijk is en de te nemen maatregelen voor gezond water. De regels klinken vrij algemeen voor het lozen van gevaarlijke stoffen. “Er komen steeds nieuwe vreemde stoffen bij in het rioolwater. En niet alles hoeven wij -het waterschap- te meten en uit het water te halen. (Nog) niet alles is bij wet geregeld”, vertellen de vaktechnische mensen van het waterschap.

De waterzuiveringen in Winterswijk en in Lichtenvoorde leveren aan kleine beekjes zoals de Groenlose Slinge en de Baakse Beek-Veengoot wat het gebied kwetsbaar maakt. De Groenlose gracht, bijvoorbeeld heeft jaar op jaar last van blauwalg. Heel kort gesteld: is er een teveel aan afvalwater en hebben we te weinig drinkwater cq water om van te leven kijkend naar de biodiversiteit, ondanks dat het over het algemeen redelijk goed gesteld is met de waterschappen. Zo wordt bij Meddo gestart met het verlagen van de oevers van de Beurzerbeek zodat deze weer kan overstromen en het plantenleven plus die van de vissen er weer kunnen terugkeren. Water blijft zo ook langer beschikbaar voor de landbouw. Het gebied straks minder gevoelig voor droogte door schaduwrijke oevers. In Lichtenvoorde wordt de wederopbouw van de centrumstraat Dijkstraat gecombineerd met de aanleg van nieuwe riolering en een betere afwatering om het centrum tegen de grilligheden van klimaatverandering te beschermen. Maar met welke kwaliteit het water het naastgelegen park van Beekdal inloopt richting uiteindelijk de Baaks Beek, verwijzen gemeentebestuurders naar de taak van het waterschap. Het waterschap zegt de gemeentes meer dan nodig te hebben voor nieuwe maatregelen. “Rioolwater lozen op grotere wateren zoals de grote rivieren gaat in een grote bak en is een heel ander verhaal”, aldus Vanya Ginsel. Zouden overheden niet veel strenger moeten bepalen, dat waterverbruikers die (nieuwe) stoffen in het milieu brengen, moeten garanderen dat deze geen schade aan de gezondheid van mensen en die van het milieu toebrengen?

Keuzes maken, maar welke?

En wat doen gemeentes (nog meer) voor gezond water? Gemeentes hebben watertaken als bijvoorbeeld: daar waar het milieu wordt aangetast dit bij de bron te bestrijden. Stoffen zoals medicijnen bevatten stoffen die de natuur schade berokkenen. Gemeente Winterswijk heeft met het SKB-ziekenhuis een pilot gedraaid waar dit rioolafval apart werd gehouden. Dit project wordt echter geheel los gezien van de besluitvorming rond het Wrp. De zorgplicht rondom het riool kent hoofdzakelijk een technische doelmatigheid. Gemeente Winterswijk en gemeente Oost Gelre hebben elk voor 180 miljoen euro aan riolering in de grond liggen. Bij elk bouwproject komt er weer meer buiswerk bij. En dat is nog niet alles. In bestaande wijken zijn in de afgelopen twintig jaren hemelwaterafvoeren losgekoppeld van de riolering. Dat schone water loopt overal de grond in. In de nabijheid van wonen zijn wadi’s, sloten en vijvers aangelegd. Maar enkel een klimaatbestendig rioolstelsel ondergronds en bovengronds plus het onderhouden zijn eigenlijk niet langer genoeg. De voorbeelden laten zien dat de rioolstelsels en de watersystemen van sloten en beken in de twee gemeentes, beide gemeentes ook op elkaar zijn aangewezen. Winterswijk en Oost Gelre hebben voor het opstellen van het Wrp ervaringen uit eigen gemeente gedeeld en elkaar aangevuld. Ten slotte kan het hoger gelegen Winterswijk niet alle problemen met het water afwentelen op het benedenstrooms gelegen Lichtenvoorde en Zieuwent.

Gemeente Winterswijk heeft de beleidskeuzes voor de zorgplichten reeds gemaakt en is vervolgens in de maandelijkse raadsvergadering van november afgehamerd. “We hebben een Wrp dat risico gestuurd is”, zegt de Winterswijkse wethouder Sylvia Fleuren. “Daar waar het riool veel wordt gebruikt, wordt vaker onderhoud gepleegd of bijvoorbeeld bij het ziekenhuis, als het daar mis gaat moet je er snel bij kunnen zijn. Dat scheelt in het plegen van noodoplossingen en dus maatschappelijk geld. Werkzaamheden aan het riool combineren we met werk. Dat kan zijn wanneer ook een weg of straten moeten worden aangepakt, richten we die gericht op klimaat en verdere verduurzaming in.”Aan de gemaakte keuzes zijn de financiën en de inzet van ambtelijk personeel gekoppeld. Inwoners betalen hiervoor rioollasten. Die worden in het rioolfonds gestort. “Riool gaat 60 tot 80 jaar mee. Dit is een voorziening en voor in het standhouden wordt voor het beheer, het onderhoud en verbetering van het riool geput uit het rioolfonds. Dat houdt de lasten voor inwoners, de rioolheffing, stabiel”, legt wethouder Fleuren het doel nader uit. “Gemeenten behoren niet aan een nutsvoorziening te verdienen, de voorziening is voor ons allemaal.”

In Winterswijk zijn de lasten voor huishoudens met 2 procent omhoog gegaan, gelijk aan de rekenrente, niet een verhoging waaruit de uitdaging van gezond water spreekt, ’Te veel, te weinig en te vies’. “Winterswijk kent een staffel en bedrijven hebben een groot aandeel in de lasten. De financiering voor de maatregelen die we moeten tegen klimaatverandering komen uit een ander fonds die Winterswijk in het leven heeft geroepen. Fosfaat en nitraat (stikstofverbinding) kunnen we terugwinnen voor kunstmest. Voor dergelijke innovaties is slechts een klein budget voor. De rioolheffing wordt jaarlijks vastgesteld en kan jaarlijks door de raad bijgesteld worden. Het rioolfonds zit redelijk vol in Winterswijk, maar de kunst gebaart deze zorgvuldig te beheren.”

Nieuwe technieken bij de waterzuiveringen in Winterswijk en Lichtenvoorde

Inmiddels is stilletjes een begin gemaakt met de verbetering van de waterzuivering in Winterswijk. Aan het uitgraven is te zien dat de waterzuivering wordt uitgebreid. “Er is veel te doen”, zegt het Waterschap Rijn en IJssel. Over vier jaar moeten ‘wij’ in Nederland voldoen aan de Europese normen, maar het zal nog enkele jaren duren voordat de vervuiling -van met name de schadelijke stoffen die nog niet worden gemeten- is verdwenen. Het water schoonmaken met zandfilters en de bacterie-slibtechniek zijn niet langer voldoende. Om bij de nazuivering het restant van 20 procent aan fosfaat en nitraat uit te halen is een biologisch actief koolstoffilter nodig. Ook gaat het waterschap een nieuwe ozontechniek toepassen om medicijnresten en andere micro-verontreinigingen uit het water te halen. De uitbreiding naar een viertrapszuivering —2 extra stappen in de zuivering- kost miljoenen. De gehaltes aan schadelijke afvalstoffen in de watergangen moeten met het tienvoudige naar beneden worden gebracht, willen we voldoen aan de Europese normen voor gezond water. De aanpassing van de waterzuivering in Lichtenvoorde zal spoedig volgen. Vanya Ginsel van het Waterschap Rijn en IJssel: “De gemeente Winterswijk en de gemeente Oost Gelre zijn de eerste die meedoen aan deze slimme gemalenhregeling. Tot nu toe zijn zij de enigen in ons waterschap die samenwerken voor gezond water.”

In januari behandelt gemeente Oost Gelre het Water en rioleringsplan. In Oost Gelre zijn de rioollasten met gemiddeld 17 procent per huishouden omhoog gegaan. Dit is deel te wijten aan dat vorig jaar de rioollasten met 21 cent verlaagd werden zodat huishoudens dit geld konden besteden aan de hoge energielasten.