Dubbele namen in de Achterhoek, zo zijn ze ontstaan

WESTENDORP - In de Achterhoek heeft men de gewoonte om achternamen aan boerderijnamen te koppelen. Dat is handig als een achternaam vaak voorkomt en vergissingen op de loer liggen. Het is een gebruik dat uniek is voor de Achterhoek en Twente. Zo zit dat.

Zo kenden ze in Westendorp Wissink van de Naaf en Tuenter van de Ketelaar. En wist iedereen precies waar je moest zijn als je zoek was naar Kolenbrander van ’t Saaltjen, Grotenhuis van de Greve of Jolink van ’t Kempke. Voor de duidelijkheid: het tweede deel van de naam is de boerderijnaam. Maar de geschiedenis gaat verder terug.

Adellijke aangelegenheid

Tot het einde van de middeleeuwen was het alleen de adel die een achternaam gebruikte om zo hun aanspraak op adelijke voorrechten duidelijk te maken. Pas daarna gaat de burgerij, vanwege de groeiende bevolking, ook gebruik maken van een toevoeging om vergissingen te voorkomen. Vaak wordt dan de voornaam van de vader als achternaam gebruikt, het patroniem. Dus Hendrik, de zoon van Willem, wordt dan Hendrik Willems en zijn dochter Anna wordt dan Anna van Hendrik Willems. Daarnaast wordt vaak de woonplaats of het beroep als toevoeging gebruikt.

Bijzonder voor het Oosten van het land is dat voor de invoering van de burgerlijke stand de boerderijnaam vaak als familienaam gebruikt wordt. Bij een verhuizing naar een andere streek of boerderij werd dan even vrolijk de nieuwe boerderijnaam als achternaam genomen en soms werd de naam van de nieuwe boerderij met de oude gecombineerd. Zo komen de families als Leferink op Reinink, Jagers op Akkerhuis, Busger op Vollenbroek en Vennegoor of Hesselink aan hun adelijk aandoende achternaam.

Napoleon

Pas in de Franse tijd komt hier verandering in. Het is Napoleon zelf die verordonneert dat iedere Nederlander een achternaam moet laten registreren en dat die naam voortaan overgaat van vader op kind. Een hardnekkig misverstand is d dat sommige Nederlanders uit protest tegen de maatregel een rare naam zouden hebben genomen zoals Poepjes of Naaktgeboren. Vaak blijken die namen al veel ouder te zijn. Zo is Naaktgeboren een vernederlandsing van het Duitse naam Nachgeboren oftewel nageboren, een kind dat werd geboren nadat het overlijden van de vader. Ook de naam Posthumus gaat op deze oorsprong terug.

En Poepjes dan?

Waarschijnlijk is die naam een patroniem van de voornaam Poppe. Een andere verklaring is dat voorouders van deze familie Duitse dagloners waren die ook wel Poepen werden genoemd.

Het aantal Poepjes is na de Tweede Wereldoorlog overigens sterk afgenomen. Waarschijnlijk hebben veel nakomelingen uit schaamte hun achternaam laten wijzigen.