WINTERSWIJK – Op 21 november 1847 breekt brand uit aan boord van de stoomboot SS Phoenix op het ijskoude Lake Michigan. Van de ongeveer 250 opvarenden, vooral emigranten uit de Achterhoek, overleven slechts 47 mensen de ramp. Een drama dat in Nederland nauwelijks bekend is. Totdat de Winterswijkse journalist Joske Meerdink, werkzaam bij Omroep Gelderland, er per toeval op stuit. Haar zoektocht naar de geschiedenis van de ramp leidde eerder al tot een podcast, documentaire en zelfs een kaartspel. Nu verschijnt haar boek Ramp met de Phoenix.
Joske Meerdink bij het bord van de ramp op de begraafplaats in Winterswijk. – Foto: Omroep Gelderland
In haar boek reconstrueert Meerdink de reis van tientallen families die in 1847 vanuit de Achterhoek vertrokken naar Amerika, op zoek naar een beter bestaan. Ze stapten in Rotterdam aan boord van het schip dat hen naar de Nieuwe Wereld moest brengen. De tocht over de oceaan per zeilschip ging goed, maar het laatste stukje van de reis – op de Phoenix – over The Great Lakes eindigde in een ramp.
“De meeste mensen denken dat emigranten altijd vanuit Rotterdam vertrokken”, zegt Meerdink. “Maar vóór 1870 voeren tienduizenden Nederlanders via Hellevoetsluis de zee op. Dat stuk van de geschiedenis is niet bij iedereen bekend. Terwijl er daar ook kinderen overleden nog vóór ze überhaupt konden vertrekken. Eén van hen was zelfs familie van mij.”
Misstanden in emigratievaart
De zoektocht bracht Meerdink uiteindelijk naar de Verenigde Staten, waar ze nazaten van overlevenden ontmoette en de rampplek bezocht. “Er ligt nog steeds iets mysterieus op de bodem van het meer”, zegt ze. In het boek duikt ze daar letterlijk dieper op in.
74 Winterswijkers kwamen om op schip in Amerika, voor het eerst overblijfsel gevonden
Tijdens haar onderzoek stuitte ze ook op een onbekend parlementair rapport uit 1847 over misstanden in de emigratievaart. “Daarin werd de Phoenix als voorbeeld genoemd”, vertelt ze. “Er is daarna zelfs een wet aangenomen om migranten beter te beschermen. Dat wist ik helemaal niet toen ik begon. Dat soort ontdekkingen maken dit werk zo bijzonder.”
Van podcast naar boek
Dat er na de podcast, documentaire en het bordspel nu ook een boek is, was niet gepland. “Een uitgeverij mailde me nadat we De Tegel (belangrijkste Nederlandse prijs voor journalistiek, red.) hadden gewonnen: ‘We hebben je podcast geluisterd, wil je er geen boek van maken?’,” lacht Meerdink. “Ik had nog nooit een boek geschreven. Maar ik dacht: waarom niet? Uiteindelijk heb ik er anderhalf jaar aan gewerkt.”
Als ik lees hoe mensen in het water nog psalmen zongen in de hoop te overleven, dan raakt me dat elke keer opnieuw
Ze werkte het verhaal uit met honderden gekleurde briefjes, elk voor een eigen verhaallijn. “Mijn werkkamer leek een soort onderzoekscentrum”, zegt ze. “Maar het hielp me om structuur te houden in de chaos van al die verhalen, plekken en mensen.”
Een verhaal dat niet loslaat
Hoewel Meerdink ondertussen al vijf jaar met het onderwerp bezig is, laat het haar nog steeds niet koud. “Als ik lees hoe mensen in het water nog psalmen zongen in de hoop te overleven, dan raakt me dat elke keer opnieuw.”
Het monument in Winterswijk, opgericht ter nagedachtenis aan de slachtoffers, is voor haar een bijzondere plek geworden. “Ik ga er vaak even heen”, zegt ze. “Het is alsof er een magneet ligt. Het hoort bij mij.”
Over familie, migratie en toeval
Met Ramp met de Phoenix wil Meerdink niet alleen een vergeten geschiedenis vertellen, maar ook mensen laten nadenken over migratie en verbondenheid. “Ik ben anders naar migratie gaan kijken”, zegt ze. “Veel Nederlanders hebben voorouders die ooit vertrokken zijn, net als de mensen op de Phoenix. Dat besef maakt het allemaal minder ver van je bed.”
En wat ze lezers vooral wil meegeven? “Neem eens een andere afslag”, zegt ze glimlachend. “Mijn hele avontuur begon omdat ik op een wandeling besloot een andere route te nemen en bij toeval op het monument over de ramp stuitte. Soms brengt zo’n onverwachte afslag je bij een verhaal dat je leven verandert.”
Meer weten over de ramp met de Phoenix? Luister hier de podcastserie terug die Joske maakte én bekijk de documentaire.
Amerikaans-Achterhoekse nazaten zien voor het eerst scheepsrampfilm
74 Winterswijkers kwamen om op schip in Amerika, voor het eerst overblijfsel gevonden
‘Een massaramp in mijn dorp en ik wist er niets van’
 |
Hier vind je al onze artikelen over migratie. |
Geschreven door Davie Klein Gunnewiek
Mail ons!
Heb jij een tip of opmerking? Mail naar de redactie: redactie@leuk.fm